اقتصاد تحولات اخیر منطقه خاورمیانه و شمال افریقا

از اواخر سال 2010 میلادی تاکنون، مجموعهای از اعتراضات مردمی برخی خیابانهای منطقه خاورمیانه و شمال افریقا را فراگرفته است. این اعتراضات که تاکنون تغییر رژیم را در برخی از کشورها به دنبال داشته، از نظر چرایی، به وجود نرخ بالای بیکاری جوانان، تورم بالای قیمتها و وجود بیعدالتی اجتماعی و فساد مالی گسترده در بخش عمومی اقتصادهای منطقه، نسبت داده شده است. در عین حال تحلیلگران متمایل به ژئوپلیتیک، عوامل دیگری مانند موج بیداری اسلامی در پیامد جنگ و خونریزی سالهای اخیر از سوی امریکا در منطقه و دموکراسیخواهی را به عنوان پیش ران تحولات جاری مورد تأکید قرار میدهند. صرف نظر از چرایی این تحولات، سئوال مورد علاقه این مقاله آن است که تأثیر تحولات یاد شده بر اقتصاد منطقه خاورمیانه و شمال افریقا چگونه قابل ارزیابی خواهد بود؟ مقاله حاضر تلاش میکند تا ریشه تحولات اخیر منطقه خاورمیانه و شمال افریقا و تأثیر آن بر اقتصاد منطقه را در چارچوبی وسیعتر از سیاستها و نهادهای اقتصادی مورد بررسی قرار دهد. به این ترتیب، روششناسی حاکم بر این مقاله، از توضیحات نئوکلاسیکی اقتصاد توسعه و زنجیره کوتاه توضیحات توسعهای شامل سیاستها و نهادها فاصله گرفته و بر زنجیره بلند توضیحات توسعهای که بیشتر نگاهی غیرکلاسیکی دارد، مبتنی میباشد. به این ترتیب، مقاله با بحث در باره شاخصهای اقتصاد کلان کشورهای بحران زده و پیشبینی نرخ رشد اقتصادی آنها در سالهای پیش رو، تحولات جاری را در بستر کلان تحولات نظام بین المللی در سالهای اخیر مورد بحث قرار داده و نتیجه میگیرد که با فرض ثبوت سایر شرایط، تحولات اخیر میتواند کشورهای منطقه را به سه گروه «صادرکنندگان نفتی همراه»، «صادرکنندگان نفتی غیرهمراه» و «واردکنندگان نفت» افراز نماید. از حیث سیاستی، بیم عمده مطرح شده در مقاله آن است که در شرایط تحریمهای سخت اقتصادی و ناتوانی امریکا در به راهانداختن جنگی جدید در منطقه، اقتصاد ایران به تدریج از گروه کشورهای صادرکنندگان نفتی غیرهمراه به گروه وارد کنندگان نفت تغییر موقعیت داده و یک صادرکننده مجازی نفت گردد.